ავტორი
მარიამ თოდაძე15:21 12.03.2012
როდესაც ქვეყნის მართვის ავტოკრატიულ სტილზე ვსაუბრობთ და სააკაშვილის ცრუ დემოკრატიაზეც დავამატებთ ხოლმე ორიოდე სიტყვას, რჩება შთაბეჭდილება, რომ საზოგადოების დიდი ნაწილისთვის მაინც არ არის გასაგები, რომ დემოკრატია ხალხის მმართველობაა და დემოკრატიის მისაღებად, პირველ რიგში, ქვეყნის ტერიტორიული მოწყობისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის საკითხია მოსაგვარებელი. რა არის თვითმმართველობა, რეალურად მართვის რა სისტემა გვაქვს და სად არის გამოსავალი ამ თემებზე ესპერტი დავით ზარდიაშვილი გვესაუბრება.
- თვითმმართველობის იდეა ის არის, რომ ადამიანები რომლებიც გარკვეულ ტერიტორიაზე ცხოვრობენ ეს იქნება, სოფელი თუ ქალაქი, ან დასახლებების გაერთიანება, რასაც მუნიციპალიტეტებს ვეძახით ჩვენ, ქმნიან საკუთარ ორგანოებს და ამ ორგანოების მიხედვით იღებენ გადაწყვეტილებებს.
რაც მთავარია, ეს ორგანოები არავის წინაშე არ არიან ვალდებულები, ისინი ანგარიშვალდებულები არიან მხოლოდ საკუთარი მოქალაქეების წინაშე. ჩვენთან ეს არ არსებობს, ყველაფერი ცენტრალიზებულია. ადგილობრივი ორანოები ცენტრალური ხელისუფლების წინაშე არიან ანგარიშვალდებულნი. თუმცა კანონის, მიხედვით, ფორმალურად, ასე არ არის. მაგალითად, კანონში არსად არ წერია, რომ თბილისის მერი არის ანგარიშვალდებული პრეზიდენტის წინაშე.
ფორმალურად, გიგი უგულავა არჩეული მერია და რა კანონმდებლობაც გვაქვს ამის მიხედვითაც მოქალაქეების წინაშე უნდა იყოს ანგარიშვალდებული, როგორ ფიქრობთ, რატომ მივიღეთ რეალურად სხვა სურათი?
- გვაქვს ერთპარტიული საკრებულოები, ყველა დონეზე ერთპარტიული მმართველობა გვაქვს, მხოლოდ პარტიული იერარქია არსებობს და მთლიანად ქვეყანაში ავტოკრატიული ოლიგარქიაა ჩამოყალიბებული.
არსებობს გარკვეული ოლიგარქების ჯგუფი, ისიც არ ვიცით რამდენი ადამიანია, რომელიც ყველა გადაწყვეტილებას იღებს. არ ვიცი ხუთია თუ ათია, ვერ გეტყვით, საზოგადოებისთვის ეს ღია არ არის. ფაქტია, რომ ყველა გადაწყვეტილებას იღებს რაღაც ვიწრო ჯგუფი და რაიმე დონეზე გაყოფილიც არ არის. მნიშვნელობა არ აქვს ცენტრალური ხელისუფლების მისაღები გადაწყვეტილებაა, ადგილობრივი ხელისუფლების, თუ რეგიონულის, ყველაფერს ერთი ჯგუფი ადგენს.
თუ გაიხსენებთ, სააკაშვილი ატარებდა ისეთ თათბირრებსაც კი, როდესაც თვითმმართველობის ორგანოებში ტრანსპორტის მოძრაობის გრაფიკს ადგენდნენ. ანუ, ერთი სოფლიდან მეორე სოფელში ან, ცენტრში რა ავტობუსი ივლიდა, ამას სააკაშვილი წყვეტდა. საკითხავია, მაშინ რისთვის არის თვითმმართველობა საჭირო, როცა ასეთ გადაწყვეტილებებს პრეზიდენტი იღებს?
სინამდვილეში გვაქვს მართვის ოლიგარქიული სისტემა, ადამიანთა მცირე ჯგუფი წყვეტს ყველა საკითხს, რასაც კი ჩართვლის საჭიროდ, გარდა ამისა, მთელი რესურსებიც ამ მცირე ჯგუფის ხელშია თავმოყრილი.
ტრტანსპორტის გრაფიკს რა უჭირს, ხმები დადის, რომელი კორპუსი რა ფერად შეღებილიყო იმასაც სააკაშვილი წყვეტდა, მაგრამ ეგებ შევეცადოთ ავხსნათ ეს ასე რატომ ხდება?
- სააკაშვილმა ვერ მოახერხა მმართველობის სისტემის დეცენტრალიზება, საბჭოურ ტრადიციას აგრძელებს. კი იძახის, რომ ლიბერალურ ქვეყანას აშენებს და სამართლებრივ სახელმწიფოს, მაგრამ რეალობასთან ამას არანაირი კავშირი არ აქვს. რეალურად ჩვენ გვაქვს დარგობრივი და ცენტრალიზებული მართვა, თუ შეიძლება ამას მართვა დაერქვას და ვიწრო ოლიგარქია, რომელიც ყველა საკითხზე დარგობრივი ნიშნით და ცენტრალიზებული წესით იღებს გადაწყვეტილებებს, აი ასეთი სისტემა გვაქვს.
ეს უცოდინრობის ბრალია თუ ასე უფრო ადვილია მართვა, როცა იცი რომელ სოფელში რა ფერის ავტობუსი დადის...
- როგორც ჩანს, ვარდების რევოლუციის ჩანაფიქრი იყო, სხვათა შორის, ზურაბ ჭიაბარაშვილმაც დაწერა 2000 წელს წერილი, სადაც ამბობს, რომ ჩვენ ვერ ვახერხებთ ერის სახელმწიფოდ ჩამოყალიბებას, ვერ ვაშენებთ ინსტიტუტებს (ამის მაშინდელი გამოხატულება იყო შევარდნაძის სუსტი და კორუმპირებული რეჟიმი) და მოდი, იქნებ მოვახერხოთ და ჩამოვყალიბდეთ კორპორაციად. გავფორმდეთ როგორც ერი-კორპორაცია. ანუ გარკვეულმა ჯგუფმა, შექმნას კორპორაცია, რომელიც მართავს ამ ქვეყანას. ეს კორპორაცია თავიდან ორიენტირერებული იქნება მოგებაზე. მერე უკვე ნელ-ნელა შეუძლია შექმნას ადგილი მოქალაქეებისთვისაც და მერე იქნებ, როგორმე მივიდეთ ერი სახელმწიფოს იდეამდე.
ეს რეალურად მოხდა! რაღაც ჯგუფმა კორპორაცია შექმნა. სანამ ჟვანია ცოცხალი იყო, ეს კიდევ საჯარო კორპორაცია იყო, მაგრამ როგორც კი ჟვანია ჩამოსცილდა საქმეს, ჩამოაცილეს, მოსპეს თუ გარდაიცვალა, არ ვიცი ეს როგორ მოხდა, იმის მერე არის, რომ ეს კერძო კორპორაციად გადაიქცა. რამდენიმე ადამიანია, ალბათ, ერთი ათეული, რომელიც მოქმედებს წმინდა კერძო ინტერესებიდან გამომდინარე. მართალია ფუთავენ, როგორც საჯარო ინტერესებს, მაგრამ ეს არის კერძო ინტერესი რაც გამოიხატება ძალაუფლების შენარჩუნებასა და უდიდესი მატერიალური სარგებლის მიღებაში.თან, ამას ფუთავენ ისე, რომ ადამიანებისთვის, ანუ კორპორაციის კლიენტებისთვის სრულიად გაუგებარი იყოს რა ხდება.
პროპაგანდისტული მანქანა მუშაობს და ჩვენი ყოფა პოსტრმოდერნისტულ ეპოქას ჰგავს. რეალურად რა დგას ამის უკან ძალიან მარტივია - არაფერი, კლასიკური ოლიგარქიული ავტოკრატია. დღევანდელ ეპოქაში ეს იფუთება კარგად იმისათვის, რომ თავგზა აგვიბნიონ.
რაც შეეხება მართვის სტილს, გამსახურდიას ან შევარდნაძის პერიოდში თუ იყო მცდელობა, რომ დეცენტალიზაციის პროცესი დაწყებულიყო?
- რა თქმა უნდა, ცენტრალიზებული დარგობრივი მართვა ეს არის კომუნისტური მართვის სტილი, ტოტალიტარიზმი. რა თქმა უნდა, კომუნისტების დროს ადგილობრივი მართვის ორგანოები არსებობდა, მაგრამ მოქმედებდა ძალიან მარტივი პრინციპი, დემოკრატიული ცენტრალიზმი, როცა ყველა ქვემდგომი ორგანო ექვემდებარება ზემდგომს.
გამსახურდიას პერიოდში იყო მცდელობა, რომ ადგილობრივი მმართველობის სისტემა შეექმნა. გამსახურდიას ჰქონდა გარდამავალი პერიოდის კონცეფცია. პირდაპირ კი არ აპირებდა დეცენტრალიზებას, არამედ ეტაპობრივად. ჩატარდა ადგილობრივი არჩევნები, ერთი მხრივ, არსებობდა წარმომადგენლობითი ორგანოები, საკრებულოებიც საფეხურებრივად ირჩეოდა, რაც არასწორი იყო, თუმცა ცენტრალიზებულ მართვას გამსახურდია ინარჩუნებდა პრეფექტებით, რომლებსაც თვითონ ნიშნავდა. ცხადია, მაშინ განსაკუთრებით სუსტი იყო საკრებულოები და გარკვეულწილად პოლიტიზირებული. როგორც კი „პუტჩი“ მოხდა, საკრებულოებმა მაშინვე არსებობა შეწყვიტეს და შევარდნაძე რომ ჩამოვიდა, იყო ვითარება, როდესაც ადგილობრივ დონეზე ხელისუფლების ვაკუუმი გვქონდა.
შევარდნაძის დროს რა ხდებოდა ამ მიმართულებით?
- შევარდნაძის პერიოდში 1997 წელს მივიღეთ პირველი კანონი, „ადგილობრივი მმართველობისა და თვითმმართველობის შესახებ“. ეს იყო დამოუკიდებლობის მიღების პერიოდში, მოგეხსენებათ, რომ საქართველომ საერთაშორისო აღიარება შევარდნაძის პერიოდში მოიპოვა. ჩვენ გვქონდა მაშინ შერეული სისტემა, იყო თვითმმართველობაც, მაგრამ ისევ დანიშნული გამგებლები გვყავდა და აღმასრულებელი ვერტიკალი ცენტრალიზებული იყო.
ვარდების რევოლუციის შემდეგ იყო უკვე სერიოზული მცდელობა, რომ მომხდარიყო დეცენტრალიზაცია, როდესაც საქართველო შეუერთდა ევროპის ქარტიას. ეს იყო 2004 წელს, 2005 წელს კი ახალი კანონი მივიღეთ „ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ“. ფორმალურად გამგებლებს და ქალაქის მერებს პრეზიდენტი აღარ ნიშნავს.
გამოდის, რომ კანონების მიხედვით დემოკრატიულ ქვეყანაში ვცხოვრობთ, რეალურად ავტოკრატიულში...
- საკანონმდებლო თვალსაზრისითაც არის პრობლემები, განსაკუთრებით რესურსების განაწილების თვალსაზრისით, თვითმმართველობა არასაკმარისად არის უზრუნველყოფილი ქონებით და ფინანსური რესურსებით. თბილისს თუ არ ჩავთვლით, საკუთარი შემოსავლების ძალზე მცირე ნაწილი - 3-5%-მდე არის ადგილობრივი. ადგილზე რჩება მხოლოდ ქონების გადასახადი, დანარჩენი ცენტრალური ბიუჯეტიდან ტრანსფერებით ფინანსდება.
ფინანსების გადანაწილებითაც კარგად ჩანს რასთან გვაქვს საქმე, მაგრამ როცა ერთი მხრივ, თითქოს, დემოკრატიული კანონმდებლობა გვაქვს, მაგრამ მისი აღსრულების იმდენი ინტერპრეტაციაა არსებობს, რამდენიც მოესურვებათ, გამოდის, კანონებით საერთაშორისო საზოგადოებას ვუხვევთ თვალს?
-ამათთვის ხომ კანონები არ არის მნიშვნელოვანი. რეალური გადაწყვეტილებები საკანონმდებლო სივრცეში კი არ მიიღება და დადგენილი წესების შესაბამისად, არამედ სრულიად სხვაგან. ეს კანონის ინერპრეტირება კიდევ სხვა პრობლემაა, მაგრამ ყველაფერს ისე აკეთებენ, კანონის დარღვევა და გვერდის ავლა არც სჭირდებათ.
კონკრეტულად რა შეგვიძლია გავიხსენოთ, როდესაც კანონი არ ირღვევა, მაგრამ რეალურად სრული განუკითხაობაა, ვგულისხმობ თვითმმართველობის კუთხით...
- ფორმალურად კანონი შეიძლება დაცული იყოს. გახსოვთ ალბათ ოქრუაშვილის ამბები როდესაც იყო, მაშინ შიდა ქართლის ადგილობრივი ორგანოები, სინამდვილეში ოქრუაშვილის ხალხით იყო დაკომპლექტებული. პარტიულ საქმიანობას მის რეგიონში, მას შემდეგაც, რაც თავდაცვის მინისტრი გახდა, განაგებდა ოქრუაშვილი და ქარელი, გუბერნატორად რომ ჰყავდა. მთელი საკრებულოები, აღმასრულებელი ორგანოები დაკომპლექტებული იყო მათი ხალხით. როგორც კი დაპირისპირება მოხდა, ქარელი თანამდებობიდან გაათავისუფლეს და მისდგნენ ამ ადგილობრივი მმართველობის ორგანოებს. კანონით ამ ორგანოებს ქარელთან, ანუ გუბერნატორთან არანაირი ბმა არ აქვს, რადგან გამგებლები ხალხის არჩეული საკრებულოს მიერ, კონკურსის წესით არის შერჩეული და დანიშნული. ერთ დღეში ჩაატარეს გორშიც, კასპშიც, ქარელშიც საკრებულოს სხდომები, გადაირჩიეს ყველანი და მთელი საკრებულო წამოიყვანეს თავისკენ. ეს მოხდა უხეში ძალით, დიქტატით. კი არსებობს ფორმალურად ეს, თითქოს, ხალხის მიერ არჩეული თვითმმართველობის ორგანოები, მაგრამ პლურალიზმის ნაცვლად ყველაფერზე ხორციელდება აბსოლუტური დიქტატი.
იმ საკრებულოს თავმჯდომარესაც, სანამ საკრებულოს სხდომაზე წარადგენენ, მისი კანდიდატურა პარტიულად უკვე შეთანხმებულია. რეალურად ყველაზე მეტი უფლებები აქვს არა საკრებულოს თავმჯდომარეს, რომელიც არის ფორმალურად, ხალხის არჩეული, არამედ ვინმე სხვას, მაგალითად პროკურატურის წარმომადგენელს, ან გუბერნატორს. არის სხვა შემთხვევები, როდესაც რეალურად, საკრებულოს რიგითი წევრია ყველაფრის გადამწყვეტი და არა საკრებულოს თავმჯდომარე. რეალურად მხოლოდ ქაღალდზე დაწერილი სისტემა გვაქვს და მეტი არაფერი.
კიდევ ერთი პრობლემაა გუბერნატორის ინსტიტუტისა და თვითმმართველობის ორგანოების ურთიერთობა. კანონით გუბერნატორის წინაშე არანაირი ვალდებულება არ გააჩნიათ, თუმცა რეალურად ეს ასე არ არის.
რეალურად ცოტა სხვა სურათია - მთელი საქართველო რამდენიმე კაცს აქვს გადანაწილებული. უკვა ხმამაღლა საუბრობენ, რომ მაგალითად, ადეიშვილის მამა მართავს კახეთის ერთ ნაწილს, მეორე ნაწილს კეზერაშვილის მამა და პეტრე ცისკარიშვილის ნათესავები. აქეთ, მერაბიშვილის დედა თუ ნათესავები აკონტროლებენ ახალციხეს და აჭარას და აღარ გავაგრძელებ, ისედაც ყველამ იცის ვინ სად და რა სფეროშია. თუ გვინდა საზოგადოებას რეალური სურათი დავანახოთ, ალბათ, უნდა ვუთხრათ, რომ ეს არის ჩვენი მმართველობაც და თვითმმართველობაც.
- ეს არის მექანიზმები, რომელიც ჩვენთვის დახურულია. ამას ხომ ვერსად ვერ ხედავთ გაფორმებულს, ეს არის ალბათ მათი არაფორმალური შეთანხმება. ფაქტია, რომ არსებობს ოლიგარქიული ჯგუფი, რომელიც მართავს ყველაფერს. ეს ოლიგარქიული ავტოკრატია ოთხ საფუძველს ემყარება ისე, როგორც ძველი დედამიწა იდგა ოთხ სპილოზე. ეს არის პირველ რიგში ხელისუფლების დისბალანსი, რაც გამოწვეულია კონსტიტუციის სერიოზული დეფორმაციით. მეორეა, რომ ტერიტოტიული მოწყობაც კი არ გვაქვს. მმართველობის სისტემაში რამდენი დონე გვაქვს, მაგრამ კონსტიტუციურად მყარი არ არის. მესამეა დარგობრივი და ცენტრალიზებული მართვა, როდესაც ყველა გადაწყვეტილება მიიღება დარგობრივი ოლიგარქების მიერ. მაგალითად, რა უნდა მოხდეს ეკონომიკაში, განათლებაში და ა.შ. მათი ამოცანები არის დარგობრივი და არა ტერიტორიული, როგორც საბჭოთა სისტემის დროს. საბჭოთა სისტემა თითქოს მოკვდა, მაგრამ რეალურად ისევ ის გვაქვს - დარგობრივი მართვა.
ცივილიზებული მართვის დროს კომპლექსურად იმართება ტერიტორიები. არის ცენტრალური დონე, ანუ სახელმწიფო, რომელიც შედგება ტერიტორიული ერთეულებისაგან და მათი კომპლექსური მართვა ხდება. ეს არის სწორი მიდგომა და სწორედ ამას ეძახიან მდგრად განვითარებას.
აქ ცენტრში ზის ვიღაცა, ჩინოვნიკებიც არა, მინისტრებიც ზოგ შემთხვევაში არიან მოთამაშეები, ზოგ შემთხვევაში - არა. მაგალითად, ეკონომიკის მინისტრი რომ ავიღოთ, ვერა ქობალია, იმას ვინ რას ეკითხება?
როგორ ფიქრობთ, იმისთვის შეიქმნა მდგრადი განვითარების სამინისტრო, რომ ქობალია ყოფილიყო მინისტრი თუ, ზემოთ რომ ახსენეთ მდგრადი განვითარება, ტერიტორიული მოწყობის ელემენტებიც იყო ჩადებული?
- რა ვიცი რისთვის შეიქმნა, ფავორიტიზმთან გვაქვს საქმე, მოეწონა ვერა ქობალია, რის გამო არ ვიცი, ქალი შესახედი კი არის, ელემენტარულად, დასვა იმ ადგილზე და გადაწყვეტილებებს იღებს ეს ჯგუფი. სინამდვილეში რა ხდება, ქობალიას ნაკლებად აინტერესებს.
მეოთხე არის საჯარო სამსახური, რომელიც გადაწყვეტილებების მიღების და გატარების მთავარი მექანიზმია, აქაც რაციონალური სისტემა კი არ გვაქვს, არამედ მხოლოდ პირადი ერთგულების პრინციპით მართვა. ანუ სამსახურში იღებენ იმას, ვინც მუდმივად ლოიალობას გამოხატავს პოლიტიკური სისტემის მიმართ და უშუალო ხელმძღვანელის პირადი ნების აღმსრულებელია. პლუს არის ვითარება, როდესაც ჩვენ, ადამიანები ვართ ამ კორპორაციის, ამ ოლიგარქიის კლიენტები. აბსოლუტურად ყველაფერი მათგან უნდა მივიღოთ და თანაც სახვეწარი გვაქვს.
იგივე ხელფასი, თუ ღმერთმა ქნა და სადღაც მუშაობ. იგივე სოციალური დახმარება, თვითონვე, რომ საარსებო დახმარება დაარქვეს. რომ არ მოკვდე, უნდა მიხვიდე და იხვეწო, ლუკმა-პური მომეციო. იცით, ალბათ რა მდგომარეობაც არის, მილიონ ექვსასი ათასი ადამიანი ითხოვს საარსებო შემეწობას, ანუ მათ ფიზიკურ არსებობას საფრთხე ემუქრება. ნებისმიერი მომსახურება რომ მიიღო გიყურებენ არა როგორც მოქალაქეს, არამედ ან ხარ სრულიად ზედმეტი ადამიანი, რიგში დგეხარ და ელოდები მოწყალებას და რაც მთავარია, ხარ ამათი კლიენტი.
იმისათვის რომ იარსებო, ამათ უნდა შეეკრა, ანუ გარკვეული ლოიალობის საფასურად მიიღო მომსახურება. თუ შენ არა ხარ ლოიალური, ეგრევე შეგიწყვეტენ ამ მომსახურებას. ასე ჰყავთ ის ხალხი, ვინც საჯარო სამსახურშია, ის ხალხიც, ვინც მუშაობენ და საჯარო სამსახურში არ არიან. მაგალითად, მასწავლებლები საჯარო მოხელეები არ არიან, მაგრამ მთავარი ნიშანი არის პოლიტიკური ლოიალობა და არა მარტო ეს, არამედ მომსახურებაც. მოგეხსენებათ არჩევნების დროს ეს მასწავლებლები საკმაოდ ინტენსიურად ჰყავთ-ხოლმე დატვირთულები.
იგივეა კერძო კომპანიებში, აქაც მონოპოლიებია გაბატონებული და მათაც პოლიტიკური სარჩული აქვთ. თუ ვითარება სასწრაფოდ არ შეიცვალა, აქ არც არჩევნები ჩატარდება და არც არაფერი. ეს არჩევნებიც ისეთივე იქნება, როგორც სხვა დანარჩენი, და ისეთივე ფარსი იქნება, როგორიც ამათი დემოკრატიაა.
რა უნდა შეიცვალოს არჩევნებამდე და როგორ?
- ლაპარაკია პოლიტიკური საქმიანობის შესახებ კანონის გაუქმებაზე, რომლის მიხედვითან ნებისმიერ ადამიანს როცა უნდათ მაშინ დაიჭერენ, ან ეკონომიკურად მოსპობენ იმ მოტივით, რომ რომელიმე პოლიტიკურ პარტიასთან აქვს კავშირი.
ახლა მე და თქვენ ვსაუბრობთ და ვთანხმდებით, რომ ეს კანონი გასაუქმებელია, ამ კანონის მიღების დღიდან მის გაუქმებაზე ლაპარაკობს ყველა გარდა „ნაციონალური მოძრაობისა“. მიშას ხალხის ხმა არ ესმის და არც უნდა რომ გაიგონოს და, თუ არ გააუქმებს კანონს მაშინ რა ხდება?
- ხალხმა უნდა მოახერხოს ეს. მარტივი მაგალითი მოვიყვანოთ, როგორც კი სააკაშვილი შეეჯახა სიმართლეს, პარლამენტში გამოსვლის დროს, რა მოხდა მაშინ? რა უთხრა ჯონდიმ, სიმართლე, მეტი არაფერი, რომ თანამდებობა გამოიყენა პირადი მდგომარეობისთვის, სრულიად უსაფუძვლოდ გამდიდრდნენ დედამისი და მამამისი, უცებ აღმოაჩნდათ ბიზნესის ნიჭი და ყველაზე წამატებული ადამიანები არიან თავ-თავიანთ სფეროში.. არ საჭიროებს დიდ კამათს, რომ ეს არის სინამდვილე. როგორც კი ადამიანი ამ სინამდვილეს შეეჯახა, ტლინკები აყარა დარბაზიდან გავარდა და დაიმუქრა, დაგზილავთ ტალახშიო. ის რომ დაინახავს, ხალხი საკუთარ უფლებებს ითხოვს, ასე კი ვერ აყრის ტლინკებს და ტალახში დაზელვით კი ვერ დაგვემუქრება, შეძრწუნდება. მას ამისი ეშინია. საჭიროა ხალხის კონსოლიდირება, ხალხს ივანიშვილის იმედი აქვს და როგორ მოახერხებს ამას, არ ვიცი.
ჯგუფთან ერთად თქვენ მუშაობთ ივანიშვილის გუნდში მმართველობის სისტემაზე, რას გვთავაზობთ, მოკლედ რომ გვითხრათ, თუმცა სხვა დროს ამ თემაზე ალბათ დეტალურად საუბარიც მოგვიწევს...
- როგორც კი იქნება პოლიტიკური ნება, პირველი იქნება ტერიტორიული მოწყობის განსაზღვრა, ანუ რა ტერიტორიული ერთეულებისგან შედგება სახელმწიფო. ეს იქნება ცენტრალური დონე, ამაზე, ალბათ, დიდი კამათი არ იქნება. იქნება რეგიონული და ადგილობრივი თვითმმართველობის დონეები. ანუ საქართველოში სამდონიანი მმართველობის სისტემა გვექნება.
მერე უნდა შევთანხმდეთ იმაზე, თითოეულ მათგანს რა უფლებამოსილებები უნდა გააჩნდეს და რა რესურსები. ანუ გასაგებად რომ ავხსნათ, სახელმწიფოს მართვა ცენტრიდან კი არ უნდა ხორციელდებოდეს, არამედ სახელმწიფო ინსტიტუციების მეშვეობით.
როდესაც ტერიტორიულ მოწყობაზეა ლაპარაკი, შეიძლება თუ არა ამ ეტაპზე ფედერალურ მოწყობაზე ვიფიქროთ?
- რამდენიმე კონცეფცია არსებობს და რამდენიმე სხვადასხვა ჯგუფი მუშაობს ამ საკითხზე, მაგალითად „საქართველოს განვითარების კვლევითი ინსტიტუტი“. მათი კონცეფციით შესაძლებელია გვქონდეს რეგიონული თვითმარრთველობა და ადგილობრივი თვითმმართველობა. ეს ნიშნავს, რომ რეგიონის დონეზე არჩევითი ხელისუფლება ჩამოყალიბდება. ჩვენ ცოტა ფრთხილები ვართ ამ თვალსაზრისით და ვფიქრობთ, რომ რეგიონულ დონეზე დეცენტრალიზაცია არ იქნება ადვილი და ბევრ პოლიტიკურ რისკს შეიცავს.
რა რისკებზეა საუბარი?
- მარტივად რომ გითხრათ, ერთი ასლან აბაშიძის ნაცვლად შესაძლოა 12 ასლან აბაშიძე მივიღოთ.
თუმცა მაინც მგონია, რომ აჭარის შემთხვევაში სპეციალურად იყო შეცდომები დაშვებული, ასლან აბაშიძის აჭარა ისეთ საფრთხობელად იქცა, რომ მას შემდეგ ფედერალურ მოწყობაზე თუ ავტონომიებზე ლაპარაკიც კი საშიში გახდა, თუმცა არსებობს მოსაზრება, რომ მას შემდეგ რაც ასე ვთქვათ, აჭარა საქართველომ შემოიერთა, აფხაზეთს კიდევ უფრო დაშორდა...
- შეიძლება მართლა საფრთხობელად აქციეს, მაგრამ აჭარის ავტონომიზაციის პრობლემა მაინც იყო. მმართველობის კუთხით ფორმალურადაც კი გაურკვეველი ვითარება იყო და მაშინ ასლან აბაშიძემ მიიტაცა ძალაუფლება.
რაც შეეხება აფხაზეთს, ეს პრობლემა ალბათ მხოლოდ ამ ტიპის ავტონომიის გაუქმებით არ გაღრმავებულა და ალბათ, იქ სხვა მიზეზებიც იყო, მაგრამ როდესაც ვსაუბრობთ აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის ინტეგრაციაზე, ბუნებრივია, რაღაც უნდა შევთავაზოთ. დღეს აჭარა თავისი უფლებამოსილებებით ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს დონეზეა. შესათავაზებლად არც აჭარის ადრინდელი სტატუსი გამოდგება.
როდესაც ლაპარაკობენ საქართველოს ფედერალიზაციასა და რეგიონალიზაციაზე, ამას პოლიტიკური სარჩული ედება ხოლმე, რომ თუ ჩვენ მოვახდენთ აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს ინტეგრაციას საქართველოში, ხომ არ მივიღებთ ვითარებას, რომ გვექნება საქართველოსა და აფხაზეთის კავშირი. ასეთ შემთხვევაში შეიძლება ლაპარაკი იმაზეც, რომ ხომ არ გვეფიქრა დანარჩენი რეგიონების ავტონომიზაციაზეც, რომ მხოლოდ აფხაზეთისა და საქართველოს კავშირი არ გამოვიდეს. თუმცა დღევანდელ სიტუაციაში ეს არ არის ელევანტური და მართვის ეფექტიან სისტემაზე უნდა ვიფიქროთ.
ტერიტორიულ დონეზე ავტონომიზაცია ძალიან ბევრი პრობლემის წინაშე დაგვაყენებს, მაშინ, როდესაც პირველ რიგში, ჯერ გადასაჭრელი გვაქვს ადგილობრივი მმართველობის დეცენტრალიზაციის პრობლემა. ამ კუთხით არანაირი გამოცდილება არ გვაქვს და მომზადება გვჭირდება. ელემენტარულად, რეგიონულ თუ ადგილობრივ დონეზე დაგეგმვაც კი არ ვიცით.
ამასწინათ ერთ-ერთმა ტელეკომპანიამ ჩაატარა მოსახლეობის გამოკითხვა და საკმაოდ მძიმე სურათის მოწმენი გავხდით, საქართველოში ადამიანებმა არ იციან, რა არის ადგილობრივი თვითმმართველობა და რისთვისაა საჭირო...
- მართლაც, ხალხმა ნაკლებად იცის, რომ ადგილობრივი თვითმართველობის პირობებში საზოგადოებას საკუთარი თავის მართვა შეუძლია თვითონ, სხვისი ჩარევის გარეშე, როდესაც ადგილობრივ თვითმმართველობაზეა ლაპარაკი, ეს ნიშნავს, რომ გარკვეულ ტერიტორიულ ერთეულს შეუძლია საკუთარი საკითხების დამოუკიდებლად გადაწყვეტა და მას საამისო რესურსებიც გააჩნია.
კონკრეტულად რა საკითხების გადაწყვეტაზეა ლაპარაკი?
- არსებობს ევროპის ქარტია, რომლის მიხედვითაც განსაზღვრულია ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებანი, ეს ევროპული სტანდარტია, რომლის თანახმადაც ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს შეუძლიათ საზოგადოებრივი საქმეების მნიშვლელოვანი ნაწილის მოგვარება. პირველ რიგში, ეს არის კომუნალური მომსახურებები. თვითონ ტერმინიც „კომუნალ“ ლათინური სიტყვაა და ადგილობრივი საზოგადოების სინონიმია. ამაში შედის გაზი, წყალი, ელექტროენერგია, და ა.შ. ჩვენთან არც ერთი მომსახურება არ შედის თვითმმართველობის კომპეტენციაში. გაზი და ელექტროენეტგია პრაქტიკულად ეროვნული მარეგულირებლის ხელშია და თვითმმართველობა პრაქტიკულად არაფერს არ აკეთებს. თბილისში კიდევ რაღაც უფლებამოსილებები აქვს და ისიც ნახევრად ლეგალურად. წყალმომარაგებაც შეზღუდეს და ა.შ.
ამის გარდა კიდევ რა გადაწყვეტილებების მიღება შეუძლია ხალხს?
- ეს არის ადგილობრივი ქუჩები, სკვერები ადგილობრივი ინფრასტრუქტურა, საზოგადოებრივი ტრანსპორტი, ნარჩენების გატანა, უამრავი საკითხი, რომელიც უშუალოდ არის დაკავშირებული თითოეული მოქალაქის ყოველდღიურ ცხოვრებასთან. თვითმმართველობა იმისთვის არის, რომ ეს საკითხები გადაწყვიტოს, ისე, რომ ამაში მოქალაქეებიც იყვნენ ჩართულები. ანუ საზოგადოებაა ბატონ-პატრონი.
ეს ის ქვეყანაა, სადაც ხალხმა არ იცის, რისი უფლება აქვს, ან რისი უფლება შეუძლია მოიპოვოს. ამიტომ გკითხავთ, რეალუად რომ არსებობდეს ადგილობრივი თვითმმართველობა, მაგალითად, შეუძლია თუ არა ხალხს, ჩაერიოს დენის ან გაზის ტარიფის გადაწყვეტაში, საკუთარ თავს არ დაუწესოს დენზე მიბმული ნაგვის გადასახადი და ა.შ. ეს ის თემებია, რაც საზოგადოებას ყველაზე მეტად აწუხებს
- სწორედ ასე უნდა იყოს, გარწმუნებთ, რომ ყველა ცივილიზებულ ქვეყანაში კომუნალური მომსახურება არის თვითმმართველობის კომპეტენცია. საქართველოს დღევანდელი კანონმდებლობით ხალხს ამ საკითხებში ჩარევა არ შეუძლია. ტარიფებს და საერთოდ, ბაზარზე თამაშის წესებს ადგენს ეროვნული მარეგულირებელი კომისია(სემეკი). სემეკის მოდელი კარგია ისეთი დიდი ქვეყნებისთვის როგორიცაა აშშ. სადაც დიდი ბაზარი და უამრავი მოთამაშეა, რასაც რეგულირება და გარკვეული წესების დადგენა სჭირდება. ევროპული ქვეყნების უმეტესობაში ბაზარზე წესების დამდგენი არის ადგილობრივი თვითმმართველობა, მათ გააჩნიათ საკუთარი პოლიტიკა და მისი შემადგენელი ნაწილია სატარიფო პოლიტიკაც. თუ ხედავენ, რომ მომსახურება ძვირია და მოსახლეობის სოციალური ტვირთი მაღალია, შეიძლება ამ საკითხის თანადაფინანსებით მოგვარება. ევროპაში თვითმმართველობაა წესების დამდგენი, მაგალითად ენერგოკომპანიებთან ქალაქი აფორმებს ხელშეკრულებას და გადასახადის ამომღები თვითონ ენერგოკომპანიები კი არ არიან, როგორც ჩვენთან არის, არამედ ქალაქის თვითმმართველობა. ჩვენთან არის ერთი სემეკი, მეორე მხრივ მონოპოლისტები და არის მოქალაქე, რომელთანაც სამართლებრივი ურთიერთობა არავის არ აქვს გარკვეული.
presage.tv
თვითმხილველების განცხადებით მოკლულს სხეულზე დანით მიყენებული 37 ჭრილობა აღენიშნებოდა. პაპუნა ჩიკვატიას ოჯახის წევრები და მეზობლები დარწმუნებული არიან, რომ მკვლელობაში ეჭვმიტანილი 28 წლის თამაზ კვიციანი მანიაკია.
თვითმხილველების განცხადებით მოკლულს სხეულზე დანით მიყენებული 37 ჭრილობა აღენიშნებოდა. პაპუნა ჩიკვატიას ოჯახის წევრები და მეზობლები დარწმუნებული არიან, რომ მკვლელობაში ეჭვმიტანილი 28 წლის თამაზ კვიციანი მანიაკია.
